Ne kadar deneyimli bir uçak yolcusu olursanız olun, bir türbülans darbesiyle yüreğiniz ağzınıza gelebilir. Uçağa binip de türbülansı hissetmeyen yoktur. Havada düşüyormuş hissi veren sarsıntılar. Peki nedir türbülans? Korkulacak birşey midir?
Türbülans bir uçağı düşürebilir mi?
Evet, ancak çok nadir karşılaşılabilecek bir durum. Günümüzde uçaklar, şiddetli bir türbülansta maruz kalacağı yükün 1,5-2 kat daha fazlasına dayanabileceği bir tasarıma sahip. Ayrıca, pilotlar birçok durumda türbülansı önceden tahmin edebiliyorlar ve maruz kalındığında ne yapılmasına dair gerekli eğitimleri alıyorlar. Günümüzde uçuş konforunu bozacak ya da çeşitli yaralanmalara neden olabilecek türbülanslarla karşılaşılabilir, ama uçağı düşürecek derece bir türbülans yaşanması neredeyse imkansız gibi.
Türbülans nasıl oluşur?
Türbülans genellikle jet akımları sonucunda oluşur. Jet akımları, dar ve hızlı bir hava kütlesinin dünyanın etrafında dolaşmasıdır. Bu akımlar bazen binlerce kilometre uzunluğunda, birkaç kilometre eninde ve yüksekliğinde olabilir. Hızları saate 300 km üzerinde çıkabilmektedir. Jet akımlarının yerleri ve yönleri aşağı yukarı tahmin edilebiliyor. Uçaklar bazen bu jet akımlarının içerisine girerler. Bu şekilde jetin rüzgarını arkasına alarak yakıt tasarrufu yaparlar. Bazen de jet akımına karşı uçmak zorunda kalırlar.
Jet akımlarını bir nehre benzetebiliriz. Nehrin, nehir yatağı kenarlarına çarpması gibi, jet akımları da etrafındaki daha yavaş hareket eden hava ile etkileşim halindedir. Farklı hızlarla hareket eden iki hava kütlesinin karıştığı yerlerde, açık hava türbülansı (clear air turbulence) denilen türbülans çeşidi oluşur. Açık, çünkü hiç birşey görmeyiz. En tehlikeli türbülanstır. Çünkü nerede ortaya çıkacağı tam olarak bilinmiyor. Uçak radarları tarafından tespit edilemiyor. Uçaklarda “Oturduğunuz sürece kemerlerinizi bağlayınız.” ikazı bu yüzden yapılmaktadır. Meydana gelen türbülans kaynaklı yaralanmaların büyük bir çoğunluğu açık hava türbülansı nedeniyle olmaktadır.
Cumulonimbus bulutları bir diğer türbülans kaynağıdır. Fırtınalı bir havada uçak yolcuğu yapacaksak, biraz sarsıntılı geçeceği muhakkak. Fırtınaları meydana getiren cumulonimbus bulutlarının içerisinde ve etrafında şiddetli türbülans bölgeleri oluşur. Neyseki bu bölgeler, açık hava türbülansı kadar tehlikeli değildir. Çünkü, cumulonimbus bulutları uçak radarları tarafından tespit edilebilmektedir. Pilotlar bu bulutlara girmeyerek türbülanstan kaçınırlar.
Uçaklar birbirlerini de türbülansa sokabilirler. Uçuş esnasında, uçakların kanatlarının uç kısımlarında spiral şekilde dışa doğru bir hava akımı oluşur. Bu akıma giren uçaklar çok şiddetli sarsıntılara maruz kalabilirler. Bu türbülansa kuyruk türbülansı (wake turbulence) denir. Genellikle uçaklar arasındaki mesafe, belli değerlerin altında olmayacak şekilde ayrım yapılarak kuyruk türbülansı engellenir.
Uçakta türbülansın en az hissedildiği koltuklar
Türbülansın etkisi uçağın ağırlık merkezinde biraz daha az hissedilir. Diğer koltuklardan çok farklı olamamakla birlikte, kanat hizasındaki koltuklar türbülans açısından daha avantajlı olabilir. En çok hissedildiği koltuklar ise uçağın arkasına yakın olanlardır.
Uçakların türbülansa girmesi önlenemez mi?
Uçuş öncesinde detaylı bir çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmada rota üzerinde tahmin edilen türbülans bölgeleri incelenir. Gerekirse kaçınmak için fazla yakıt alınır. Uçuş esnasında da, uçaklarda bulunan Doppler radar sayesinde rotadaki bütün bulut oluşumları tespit edilir. Türbülansa neden olabilecek bulutlara uçağın girmesi önlenir.
Açık hava türbülanslarında ise durum biraz farklı. Herhangi bir bulut oluşumu olmadığı için bu alanların yerlerini tahmin etmek daha zor. Su buharı hareketini tespit edebilen uçak radarları açık hava türbülansını tespit edemez. Bu durumda pilotlar için en etkili kaynak aynı rotada uçtukları diğer pilotlardan rapor edilen bilgilerdir. Eğer aynı rotada uçan diğer uçaktan türbülansın devam ettiği bilgisi gelirse; uçağın pilotu gerekirse irtifa değişikliği yaparak, daha sakin bir irtifada uçuşa devam edebilir.
Açık hava türbülansının tespit edilebilmesi NASA’ nın da üzerinde çalıştığı bir konu. Pilotlara türbülansa girmeden 45 sn önce haber verebilen ve lazer teknolojisi kullanan Airborne Coherent LiDAR (Light Detection and Ranging) üzerine çalışmalar halen devam etmektedir.
Türbülans tahminleri
WAFC, günde 4 defa hava tahminleri yaparak, bölgesel türbülans haritaları çıkarır. Bu haritalar, uçuş rotalarının planlanmasında ve uçuş esnasında kullanılır. Aşağıdaki bağlantıdan havacılıkta kullanılan ve türbülans tahmin bilgilerinin yer aldığı bazı haritaları daha detaylı inceleyebilirsiniz: https://tgftp.nws.noaa.gov/fax/wafssig.shtml