Arboretum farklı türlerde ağaç, çalı, asma gibi bitkilerin yetiştirildiği, etiketlendiği,üzerinde çalışıldığı ve sergilendiği geniş doğal alanlardır. Arboretum’ un botanik bahçesinden farkı, özellikle ağaç ve odunsu bitkilerin yetiştirilmesidir. Botanik bahçesinde ise herhangi bir tür ayrımı yoktur, bütün bitki türleri yetiştirilebilir.
Arboretumlar, daha çok ağaçlar üzerine çalışan araştırmacıların vakit geçirdikleri alanlar olsa da, gün geçtikçe arboretumlar halkın ilgisini daha da çok çekmektedir. Özellikle, kalabalık şehirlerde evlerin balkonlarında ya da bahçelerde bitki yetiştirmeye yönelik ilginin arttığı ortadadır. Bu ilgi arboretumların önemini bir kez daha gözler önüne seriyor.
Doğal parklardan farklı olarak arboretumlar ziyaretçilerini eğitirler. Sadece doğanın içerisinde rahatlatıcı bir gezinti yapmazsınız, oradaki ağaçların halk arasında bilinen adlarını, Latince adlarını, kökenleri hakkında bilgiler de bulursunuz. Bulunduğunuz bölgeye en uygun ağaç türlerini görebilirsiniz. Adeta birer ağaç müzesi gibidirler.
Ağaçların türlerinin doğru bir şekilde etiketlenmesi, arboretumlar açısından hayati öneme sahiptir. Etiketler ağacın bilinen ismini, bilimsel ismini ve türün coğrafi orijinini içermelidir. Ve düzenli takip edilmelidir. İnteraktif haritalar sayesinde bu bilgiler daha kolay paylaşılmaktadır.
Zaman içerisinde ve bulunduğu yerlere göre farklılık gösterse de arboretumların işlevlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Arboretumlar 18. yüzyılda, bulunan yeni bitki türlerinin yetiştirilmesi ve incelenmesi için kurulmaya başlandı. Günümüzde bulunan yeni bitki türlerinin sayısı oldukça azaldı. Neredeyse bütün türler bulundu. Dolayısıyla arboretumların kullanım amaçları da değişmeye başladı.
- Arboretumlar, öncelikle bölgeye en uygun süs ağaçlarının halka isimlerini, karakteristik özelliklerini ve en uygun ekim metotlarını halka tanıtırlar,
- Kökeni ne olursa olsun bölge için yeni olan ağaçları incelerler,
- Halkın bitki bilgisini genişletirler,
- Daha önce denenmemiş çeşitlerin uygunluğunu test ederler,
- Öğrenciler için bir laboratuar görevi görürler,
- Halkın doğanın içerisinde vakit geçirdikleri ve aynı zamanda doğayı daha yakından tanıdıkları alanlardır.
İlk Arboretum Örnekleri
Tarihte ilk arboretum uygulamaları çeşitli bitki koleksiyonlarının toplandığı özel bahçeler olarak başladı. 1728 yılında John Bartham, Philadelphia Schuylkill Nehri yakınlarında geniş ağaç koleksiyonuna sahip bir bahçe kurmuştu. Bu bahçe ilk arboretum örneği olarak kabul edilmektedir. Sonraki yıllarda buna benzer birçok özel bahçe kuruldu. Ancak sahiplerinin ölümünün ardından birçoğu arboretum özelliğini kaybetti ve yok oldu.
Günümüze kadar gelmeyi başaranlardan bir tanesi, 1852 yılından H.H.Hunnewell’ in Massachusetts’ teki bahçesidir. Bugün, Wellesley Koleji bünyesinde H. H. Hunnewell Arboretum olarak hizmet vermektedir.
Dünyadaki Önemli Bazı Arboretumlar
- Canberra Milli Arboretumu, Avustralya.
- Wespelaar Arboretumu, Belçika.
- Morris Arboretumu, ABD.
- Arnold Arboretumu, ABD.
- Kirchberg Arboretumu, Luxembourg.
Türkiye’ deki Arboretumlar
- Atatürk Arboretumu, İstanbul.
- Karaca Arboretumu, Yalova.
- Çukurova Süleyman Demirel Arboretumu, Adana.
- Yunus Emre Arboretumu, Muğla.
Kaynaklar
- Bulletin of Popular Information of the Arnold Arboretum, Harvard University (https://arboretum.harvard.edu/).