Aizanoi Antik Kenti, Anadolu’daki en önemli antik kalıntılardan biridir. Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesinde bulunmaktadır. Dünyanın en iyi korunmuş Zeus tapınağı buradadır. Bunun yanında tiyatro, stadyum, pazar alanı, köprüler, kan çukurları, nekropolisler ve hamamlar kentteki diğer kalıntılardır.
Kentin geçmişi M.Ö. 2000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Aizanoi, Frigya’nın Aizanitis olarak bilinen bölgesinin başkentiydi. M.Ö. 163 Roma İmparatorluğu’nun kontrolü altına girdi. Günümüzde gördüğümüz yapıların hemen hepsi Roma dönemindendir.
Aizanoi, döneminin en büyük metropollerinden biriydi. Ticari ve politik olarak büyük öneme sahipti. Ayrıca, Paganların hac için ziyaret ettikleri, dini ritüellerini yaptıkları bir merkezdi. Antik Frigyalıların egemenliği altında yaşayan Aizanitisli’lerin ana yerleşim yeriydi.
Mitolojik kahraman Azan’ın Frigyalıların atası olduğuna inanılıyor. Muhtemelen, Aizanoi de adını Azan’dan alıyor.
Zeus Tapınağı
Aizanoi’deki Zeus tapınağı günümüze kadar orjinal halini koruyabilmiş bir tapınaktır. İmparator Hadrian tarafından MS 2. yüzyılda yaptırıldı. Tapınağın üst kısmı Olimpos tanrılarının kralı Zeus için, yer altındaki kısmı ise Kibele için yapıldı.
Herbiri yaklaşık 15 ton ağırlığındaki 13 tane tek parça sütun yıkılmadan günümüze kadar gelebilmiş. Diğerleri ise yıllar içerisinde meydana gelen depremlerde yıkılmış.
Tapınağın yer altındaki kısmı ise neredeyse hiç bozulmamış. Bir zamanlar kahin odası olarak kullanılan tapınağın yer altındaki kısmına metal bir merdivenle iniliyor. Buraya sadece Pagan rahipler ve kahinlerin girmesine izin veriliyordu. Neredeyse hiç değişmeden günümüze kadar gelen bir kahin odası. Gizem dolu bir yer.
Bu kısmın yapımı mimari açıdan da büyük önem taşıyor. Bir kum yığının üzerine taş parçaları dizilerek yapılıyor. Sonra kum çıkarılıyor ve taşlar birbirine baskı yaparak ayakta kalıyor. Yıllar geçtikçe baskı artıyor ve yapı daha da sağlamlaşıyor.
Tapınağın önündeki figür antik ise Yunan tanrıçalarından Kibele’ye aittir. Mitolojide tanrıların anası olarak biliniyor. İlk olarak Frigya civarında ortaya çıkıyor. Hatta, Truva Savaşı’nda yenilen Aineias’ın kaçarken kullandığı batmayan gemisini yaparken Kibele’nin yardım ettiğine inanılır. Aineias, İtalya’ya gider ve Roma’yı kurar.
Bir tepenin üzerinde bulunan tapınak, Selçuklular zamanında Çavdar Tatarları tarafından kale olarak kullanıldı. Çavdarhisar ismi de buradan gelmektedir.
Meter Steunene Kutsal Alanı ve Kan Çukurları
Aizanoi’deki en dikkat çekici yerlerden biri de burasıydı. Araçla ulaşımı biraz zor oldu. Bazı yerlerde tarlaların içerisinden geçerek gittik.
Aizanoi’deki en eski tapınak Meter Steunene Tapınağı’dır. Tapınak, kayalar oyularak elde edilen bir mağaranın içerisine yapılmış. Şimdi yıkık dökük. Tapınağın geçmişi M.Ö. 2. yüzyıla kadar uzanıyor. Bu kutsal alanda, Göbeklitepe ya da Stonehenge’deki kayalara benzeyen kan çukurları var. Pagan inancına göre kişi kan çukurunun içerisine girer, yukarıdan kurban edilen hayvanın kanıyla yıkanırdı. Böylece bütün günahlarından arınmış olurdu.
(Burayı ziyaret ettikten yıllar sonra, Vikings dizisinde kurban edilme sahneleri Meter Steunene’yi anımsatmıştı.)
Tapınağın civarında birçok mezar yeri vardı. Bazıları büyük kaya parçaları yontularak yapılmış. Mezarlardan çıkarılan kemikler ve altın takılar Kütahya Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
Mezar demişken, Aizanoi civarında bulunan bazı kalıntılar Zeus Tapınağının bahçesindeki açık hava müzesinde sergilenmektedir. Sergilenen eserler arasında mezar taşları da vardır. Üzerlerinde çeşitli figürler bulunan bu mezar taşları kapı şeklindedir.
Paganlara göre bu kapılar yer altındaki Hades’e açılıyor. Orada bir ırmak vardır. Irmaktan karşıya Kharon’un kayığıyla geçilmektedir. Kharon, bu geçişe karşılık para istemektedir. Antik dönemde ölülerin ağızlarında para ile gömülmesi bundandır. (Dante, İlahi Komedya’sında Kharon’un paraya olan düşkünlüğünden bahseder). Truva filminde ölülerin gözlerine para konması da aynı inanışa dayanıyor.
Tiyatro ve Stadyum Kompleksi
Aizanoi’de Roma döneminden bir tiyatro ve stadyum bulunuyor. Bir zamanlar Aizanoi’nin belki de en hareketli yeri burasıydı. Yan yana iki yapı. Antik dönem yapılarında, tiyatro ve stadyumun bitişik olmasının başka bir örneği yok.
13500 kişi kapasiteli stadyum tamamen yıkılmış durumda. Gladyatörlerin gladyatörlere ya da vahşi hayvanlara karşı mücadele ettiği bu stadyumdan geriye boş bir alan ve taş yığınları kalmış.
Stadyumun hemen yanındaki tiyatronun kapasitesi ise 20000 kişi. Antik tiyatrolarda karşılaştığımız akustik özellikleri burada da görüyoruz. Sahnenin altında rezonatörler sesin tiyatronun her tarafında yayılmasını sağlıyor.
Macellum- Tarihin İlk Borsa Yapısı
Tarihin ilk borsa yapılarından biri Aizanoi’de kuruldu. Macellum’un M.S. 2. yüzyılda pazar yeri olarak kullanıldığı tahmin ediliyor. Roma İmparatoru Diocletianus’un 301 yılında enflasyonla mücadele etmek için belirlediği fiyat listesi Macellum’un duvarlarında hala yazılı.
Roma Hamamları
Antik Roma’da hamamlar şehirlerin olmazsa olmazlarıydı. Hem şehir girişinde hem de çıkışında hamamlar olurdu. Bulaşıcı hastalıklarla bu şekilde mücadele edilrdi. Aizanoi’de de iki tane hamam bulunmaktadır.
Roma Köprüleri
Aizanoi’nin ortasından antik dönemdeki adı Penkalas olan Kocaçay akıyor. Çay üzerinde tarihe meydan okuyan Roma dönemi köprülerini görebilirsiniz. Köprülerden birindeki yazıtlarda, köprünün M.S 157 yılında açıldığı yazılıdır. Neredeyse iki bin yıldır ayakta kalan bir köprü.
İlk Antik Kent Ziyaretim
Hayatımda ilk defa bir antik kenti Aizanoi’de görmüş oldum. Sonraki yıllarda da antik kentler ilgimi çekmeye başladı ve Efesi ziyaret ettim. Seyahatlerimde müzelere daha çok vakit ayırmaya başladım. Kütahya’da ya da Gaziantep’te karşılaştığım bir hikaye Roma’da ya da Londra’da da karşıma çıktı.