Cengiz Aytmatov, Kırgız edebiyatının en önemli yazarlarından biridir. Eserleri, Aytmatov’un adını ülkesinin dışına taşıdı ve Kırgız kültürünün ruhunun tüm dünyaya ifade edilmesini sağladı.
Yazarlık Öncesi
Cengiz Törekuloviç Aytmatov, 12 Aralık 1928’de Talas Vadisi’nde yer alan Şeker (Sheker) köyünde dünyaya geldi. Annesi Nagima, babası ise Torekul Aytmatov’dur. Orta sınıf bir ailenin çocuğuydu. Köy geleneklerine göre, yedi nesil öncesine kadar bütün sülalesini bilmek zorundaydı. Bütün akrabalarını, hepsinin özelliklerini, neler yaptıklarını biliyordu.
Bunun yanında akrabalık bağları da çok sıkıydı. Babaannesi en yakın arkadaşıydı. Aymatov’un Kırgız kültürünü daha yakından tanıması için onu alır düğünlere, festivallere, cenazelere götürürdü. Hatta hikaye anlatıcıların masallar anlattığı, ozanların türküler söylediği toplantılara da katılırdı. Yazarın çocukluğunda yaşadığı tüm bu tecrübelerin, eserlerinde büyük izler taşıdığını görüyoruz.
Aytmatov, Şeker’de bir Sovyet okulunda okudu. Yazarlık öncesi, vergi tahsildarı, yükleyici ve mühendis yardımcısı olarak çeşitli işlerde çalıştı. Bütün bu işler, onun hayatın içinden insanları daha yakından tanımasını sağladı. Roman karakterlerini oluştururken bu tecrübelerini çokça kullandı.
Edebiyat Hayatı
1946 yılında, Frunze’deki Kırgız Tarım Enstitüsü’nün Hayvancılık Bölümü’nde devam etti. Bu sırada hayvancılık uzmanı olarak çalıştı. Daha sonra Moskova’daki Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne girdi ve burada edebiyat dersleri aldı. Mezun olduktan sonra çeşitli dergi ve gazetelerde editör ve muhabir olarak çalıştı. 1958’den 1966’ya kadar önde gelen Sovyet Gazetesi Pravda’nın gezici muhabiriydi. Bazı Rus romancıların eserlerini Kırgızca’ya çevirdi. 1952 ve 1954 arasında Rusça hikaye olan Gazete Çocuk Dzinio ve Ashim’i yazdı. İlk Kırgızca eseri Beyaz Yağmur 1951’de basıldı.
Bunula birlikte; Kırgız Sinema Birliği Genel Sekreterliği ve Başkanlığı, Kırgız Yazarlar Birliği Başkanlığı, Yabancı Edebiyat Dergisinin Baş Editörlüğü gibi görevlerde bulundu.
Kazandığı Ödüller
Aytmaov edebiyat hayatı boyunca birçok ödül kazandı. Bunlardan ilki, Cemile romanı ile 1963’te aldığı Lenin ödülüdür. Sonrasında “Elveda, Gülsarı” ile de 1968’de Devlet Ödülü’nü almaya layık görüldü. 1978’de Sosyalist Emeğin Kahramanı seçildi.
1988 yılında iki ödül birden aldı. Bunlar: Akdeniz Kültür Araştırma Merkezi Ödülü ve Japon Doğu Felsefesi Enstitüsü’nün Akademi Ödülü.
1994’de ise Avusturya Devlet Ödülü’nü aldı.
Edebi Kişiliği
Aymatov’u dünya çapında bir üne taşıyan ilk eseri 1958 yılında yazdığı “Cemile” dir. Sonrasında yazar bütün dünyanın ilgisini çekti. Eserleri 170’den fazla dile çevrildi.
Cengiz Aytmatov, sözlü destanları çağdaş yaşam bağlamında yeniden ele aldı. Bunlar yazarın eserlerindeki ana unsuru oluşturdu. Neredeyse bütün kitaplarında bir efsaneyle ya da hikayeden atıfla karşılaşıyoruz. Aytmatov’un romanlarındaki diğer bir unsur da hayvanlardır. Hayatın ayrılmaz bir parçası olan hayvanlara da eserlerinde bolca yer vermiştir.
Sinemaya Uyarlanan Bazı Romanları
Cengiz Aytmatov kitaplarının birçoğu sinemaya uyarlandı. Bunlardan bazıları: Selvi Boylum Al Yazmalım (1978), Beyaz Gemi (1976), İlk Öğretmenim (1965), Cemile (1969), Kızıl Elma (1975), İlk Turnalar (1979)…
Son yılları
2008 yılında Türkiye Cengiz Aytmatov’u Türk dilinde yazar olarak Nobel Ödülü’ne aday gösterdi.
Hayatının son yıllarında akciğer ve böbrek yetmezliği hastalıkları vardı. 10 Ocak 2008 yılında Almanya’nın Nürnberg şehrinde bir klinikte hayatını kaybetti.
Cengiz Aytmatov Eserleri:
- Zorlu Geçit (1956)
- Cemile (1958)
- İlk Öğretmenim (1967)
- Elveda, Gülsarı (1967)
- Beyaz Gemi (1972)
- Fuji-Yama, Fuji Dağının Tepesi (1973)
- Gün Olur Asra Bedel (1988)
- Yüzyüze (1957)
- Dağlar ve Steplerden Masallar (1963)
- Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek (1977)
- İlk Turnalar (1979)
- Kassandra Damgası (1996)
- Dağlar Devrildiğinde (2006)
Kaynaklar:
Yazarın hayatını daha detaylı okumak isterseniz bu makaleye göz atabilirsiniz: Chingiz Aitmatov: Life and Works