Rosetta Taşı, dünyanın en meşhur tarihi yazıtlarından biridir. 1799 yılında Mısır’ın Raşit (Rosetta) şehrinde bulundu. Üzerinde ne yazdığı, bulunduktan ancak 24 yıl sonra tam olarak çözülebildi. Böylece, Antik Mısır kültürü ve yazımının kapıları açıldı. Bu taş bununana kadar, kimse Mısır hiyeroglif yazısını nasıl okuyacağını bilmiyordu.
Rosetta Taşı, aslında daha büyük bir yazıttan kopan bir parçadır. Üzerinde üç farklı dilde yazılı bir mesaj bulunuyor.
Rosetta Taşı Nerede Sergileniyor?
Rosetta Taşı, şu anda İngiltere’nin Londra şehrindeki British Museum‘da sergilenmektedir. Sadece, 1917 yılında Birinci Dünya Savaşı esnasında müzedeki diğer simgesel eserlerle birlikte 2 yıl Holborn’da metro tünelinde tutuldu. Günümüzde, müzenin Mısır heykelleri galerisinde 4 numaralı odadadır. Müzede sergilenen eserler arasında en dikkat çekici olanı ve en çok ilgi görenidir.
Ayrıca, bu bağlantıdan taşı üç boyutlu olarak inceleyebilirsiniz: https://sketchfab.com/3d-models/the-rosetta-stone
Nasıl bulundu?
15. yüzyılın sonlarında Mısır’ın Raşid (Rosetta) şehrinde bir kalenin yapımında kullanılan taşlardan biriydi. Devşirme bir taştı. Öncesi vardı. Ancak, buraya nereden geldiği hakkında kesin bir bilgi yok. Belki de, buraya gelmeden önce Nil deltasındaki bir tapınağın harabeleri arasında yüzyıllarca bekledi.
1799 yılında, Fransızlar Mısır’ı işgal etti. Sahil güvenliğini sağlamak için bazı kaleler kullanıldı. Raşid’ deki bu kalenin tadilatı esnasında bir Fransız askerinin dikkatini bir taş çekti. Öneminin anlaşılması üzerine taş hemen Kahire’ye götürüldü. Sonrasında, Napoleon’un bilim kurulu olan Instit d’Egypte durumdan haberdar oldu. Kopyası hazırlanıp Avrupa’daki çeşitli bilim adamlarına gönderildi.
Rosetta taşı 1799 yılında bu şekilde bulundu. Fransızların bulmasına rağmen, taş İngilizlerin eline geçti. 1802 ‘de Britanya Müzesi‘ne getirildi. O gün bugündür de orada sergileniyor. Sadece, Jean-François Champollion’nun taşı çözmesinin 150. yılı münasebetiyle kısa bir süre Paris’e götürüldü.
Rosetta Taşında Ne Yazıyor?
Taşın üzerindeki metinde, ülkenin dini merkezi olan Memphis’te toplanan rahipler arasında hazırlanan bir anlaşmanın koşulları yazılıdır. Metin, 27 Mart MÖ 196 yılında, kralın taç giyme yıl dönümünden bir gün sonra yazıldı. Rahipler, 13. yaşında tahta geçen genç yaştaki yeni krala (Mısır’ın Makedon kralı 5.Ptolemy) olan desteklerini açıklıyorlar. Metin aynı zamanda Memphis Fermanı olarak da biliniyor.
Bu fermandan Mısır’daki bütün tapınaklara yerleştirilir. Rosetta taşı da fermanın kopyalarından bir tanesidir.
Yazıt üç kısımdan oluşmaktadır. En alt kısımda Yunanca metin, en üstte ise kabartma resim ve şekillerden oluşan hiyeroglif yazı bulunmaktadır. Ortadaki metinde ise demotik yazı kullanılmıştır. Metnin 14 satırını hiyeroglif yazı, 32 satırını demotik yazı ve 53 satırını grekçe oluşturmaktadır. Aynı anlama gelen üç farklı dilde yazılmış bir metin. Rosetta Taşı’ nın en önemli özelliği de budur. Bu metinler karşılaştırılarak Mısır hiyeroglif yazısı okunabilmiştir.
Giriş kısmının çevirisi
Sene 9 Xandikos 4. gün (Mısır ayı Mekhir 18. güne karşılık gelir yani 27 Mart MÖ196), babasının yerinde ortaya çıkan genç kralın hükümdarlığında, gücü büyük, Mısır’ı güvence altına alan ve zenginleştiren, kalbi tanrılara karşı dindar olan kutsal uraeus-kobra ların efendisi haklının yaşamını zenginleştiren….
İngilizce metne buradan ulaşabilirsiniz: https://en.wikisource.org/wiki/Text_from_the_Rosetta_Stone
Hiyeroglif yazı
Hiyeroglif, kelimesi Yunanca kutsal oyma anlamından türetilmiştir. Hiyeroglifler, satır veya sütunlar halinde yazılır. Soldan sağa veya sağdan sola okunabilir. İnsan veya hayvan figürleri her zaman satırın başlangıcına dönük olduğundan metnin okunacağı yönü gösterir.
Üzerinde hiyeroglif yazı bulunan birçok obelisk antik Roma’ya taşındı. Bu obeliskler büyük prestij sembolüydü.Günümüzde Roma’da 13 obelisk var, Mısır’da sadece 4 tane kalmış. Obelisklerin üzerinde yazılanlar ancak Rosetta taşının bulunması ve çözülmesinden sonra anlaşılabildi.
Mısırbilimi’nin doğuşu
Rosetta Taşı , Antik Mısır çalışmalarının simgesi olarak kabul ediliyor. Çünkü bu taş bulunduktan sonra bu alanda çalışmalar başladı ve Mısırbilimi (Egyptology) doğdu.
Rosetta Taşı, antik Mısr’ın bir parçası olsa da, aynı zamanda modern dünyanın da bir simgesidir. Kendinden önceki, daha uzun ve bilinmeyen bir dönemin kapılarını bizlere açıyor. Ya da kaybolan bir dünyanın keşfi.
Jean-François Champollion
Champollion, Rosetta taşını nihayi olarak çözen kişidir. Bundan dolayı Mısırbilimi’nin babası olarak kabul ediliyor. 1831 yılında, College de France ‘da kurulan dünyanın ilk Mısırbilimi kürsüsünün başkanı seçildi.
Thomas Young
Rosetta taşının çözümlenmesi için çalışan diğer bir bilim adamı. Uzun yıllar yazıyı çözmeye çalıştı. Jean-François Champollion arasında büyük bir rekabet vardı.
Kaynaklar:
